Pomniki, obeliski, tablice pamiątkowe – funkcjonująca od wieków forma zapisu ludzi i ich dzieł, łatwo dostępna, a zarazem na tyle trwała, że potrafi nieść swoje przesłanie nawet po latach, przemawiając z kamieni do kolejnych pokoleń. Towarzystwo nie mogło pominąć tej formy zapisu, która pozwala także tu, nad Przemszą, ocalić od zapomnienia…

… postać i dzieło Jana Dormana, wielkiego twórcy teatru dla dzieci

25 marca 1992 roku naszym staraniem, w foyer Teatru Dzieci Zagłębia, w obecności     Prezydenta Miasta Mariana Raczyńskiego, Przewodniczącego Rady Miejskiej Zdzisława Woźniaka oraz dyrektora teatru Michała Rosińskiego, odsłonięta została tablica poświęcona pamięci Jana Dormana, sławnego reżysera, animatora i menadżera teatru, założyciela i pierwszego dyrektora Teatru Dzieci Zagłębia noszącego dziś Jego imię. Jak wspomina Pani Iwona Dowsilas, córka Jana Dormana i prezes Fundacji Jego imienia, inicjatywa Towarzystwa była pierwszym takim gestem wobec zmarłego artysty. Na tablicy widnieje napis: „Janowi Dormanowi przyjacielowi dzieci”.

…zamordowanych Żydów i Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata

8 września 1993 roku, w 54. rocznicę spalenia będzińskiej synagogi, odsłonięto ufundowany wspólnie ze Światowym Związkiem Żydów Zagłębia, Gminą Żydowską w Katowicach i władzami samorządowymi, obelisk Pamięci Żydów – obywateli miasta zamordowanych w okresie II wojny światowej. W odsłonięciu postumentu udział wzięli wojewoda katowicki Wojciech Czech, Arieh Ben-Tov, wieloletni prezes Światowego Związku Żydów Zagłębia, Ich Ekscelencje Kardynał Arcybiskup Paryża Jean Marie Lustigier i ks. Biskup dr Adam Śmigielski, Ordynariusz Diecezji Sosnowieckiej – późniejsi Honorowi Obywatele naszego miasta. Pomnik ustawiono u podnóża zamku, w miejscu, gdzie niegdyś stała główna będzińska bożnica.

Widnieje na nim napis: Pomnik jest symbolem pamięci o tragicznych latach bezprawia, okrucieństwa i przemocy. Niech stanie się symbolem odrodzenia i pojednania narodów wolnych żyjących w pokoju i braterstwie”. Do dziś jest on obowiązkowym punktem na szlaku wycieczek śladami żydowskiej historii miasta.
W tym samym dniu, na ścianie kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy, została odsłonięta pamiątkowa tablica poświęcona ks. Mieczysławowi Zawadzkiemu – proboszczowi parafii Świętej Trójcy, Sprawiedliwemu Wśród Narodów Świata, wybawcy tych Żydów, którym udało się wydostać z płonącej synagogi.

… obywateli Będzina poległych za Ojczyznę

Budowa obelisku na Placu 3-go Maja należy do największych przedsięwzięć Towarzystwa. Komitet Organizacyjny powstał już w 1990 roku z inicjatywy Władysława Skarżyńskiego, w jego skład weszli m.in.: Wojciech Hoeftmann i inżynier architekt Romuald Malina. Towarzystwo pozyskiwało przez kilka lat środki na jego budowę przy efektywnej współpracy środowisk kombatanckich i władz samorządowych. 11 listopada 1994 roku w miejscu, gdzie niegdyś stał obelisk będzińskiej Nike, poświęcony żołnierzom 11-go Pułku Piechoty, zostaje wmurowany akt erekcyjny pod pomnik „Poległym za Wolną Polskę”. Rok później – 11 listopada 1995 roku oficjalnie dokonano odsłonięcia pomnika.

Jego poświęcenia dokonał śp. ks. Biskup dr Adam Śmigielski, w asyście przedstawicieli władz samorządowych, z Prezydentem Marianem Raczyńskim i Przewodniczącym Rady Miejskiej Zdzisławem Woźniakiem. W uroczystości uczestniczyły tłumy mieszkańców Będzina, w tym młodzież i liczne poczty sztandarowe. Odtąd każdego roku społeczność miasta zbiera się na Placu 3-go Maja w dniu świąt państwowych – 3 maja i 11 listopada, by złożyć u stóp pomnika okolicznościowe wiązanki kwiatów.

… postać i dzieło Jean Marie Lustigera

26 października 1997 roku, na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Będzina, Rada Miejska po raz pierwszy w historii nadała tytuł Honorowego Obywatela. Tytuł ten otrzymał Kardynał Jean Marie Lustiger, Arcybiskup Paryża, potomek żydowskiej rodziny z Będzina, najwyższy dostojnik Kościoła Rzymskokatolickiego w historii Zagłębia Dąbrowskiego.

W tym samym dniu Kardynał przyjął tytuł Członka Honorowego Towarzystwa oraz odsłonił ufundowaną przez nas tablicę pamiątkową na fasadzie kamienicy przy ul. Kołłątaja 34, w której mieszkał Jego dziadek Aron wraz z rodziną. 28 stycznia 2008 roku, na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Będzina, Rada Miejska nadała placowi przed siedzibą starostwa powiatowego imię Kardynała J. M. Lustigera. Z wnioskiem w imieniu TPB wystąpił podczas sesji pomysłodawca Władysław Śliwoń. Uchwała dała początek zmianom jakie to miejsce przeszło w kolejnych latach.

… żołnierzy stacjonujących w Będzinie

15 sierpnia 2002 roku Będzin wzbogacił się o kolejne miejsce pamięci, tym razem poświęcone żołnierzom 11 Pułku Piechoty, sformowanego w Będzinie 1919 roku i 23 Pułku Artylerii Lekkiej, stacjonującego w Będzinie w latach 1922 – 1939 w koszarach im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. W tym dniu odsłonięto i poświęcono obelisk „W hołdzie krwi przelanej za Ojczyznę”.

Uroczystość przeprowadzono z pełnym ceremoniałem wojskowym, w asyście Kompanii Honorowej Wojska Polskiego, z udziałem pocztów sztandarowych, przedstawicieli władz samorządowych z prezydentem Antonim Marcinkiewiczem na czele, organizacji kombatanckich oraz weteranów II wojny światowej. Pomnik poświęcił ks. dziekan Mieczysław Miarka. Nie doszłoby jego powstania, gdyby nie osobiste zaangażowanie Henryka Smogóra – członka Towarzystwa i Prezesa Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych oraz Komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w Będzinie. Miejsce stało się punktem corocznych spotkań w Dniu Święta Wojska Polskiego – 15 sierpnia oraz w Dniu Weterana – 1 września.

…przemarsz przez Będzin króla Polski Jana III Sobieskiego

11 listopada 2004 roku z inicjatywy Władysława Skarżyńskiego Kolumna Jana III Sobieskiego powróciła niemal w to samo miejsce, z którego przez lata, w majestacie insygniów królewskiej władzy przyglądała się losom Będzina i jego mieszkańców. Kolumna Sobieskiego, zwana też Figurą Bożej Męki ufundowana została w 1863 roku, w 200 lat po Odsieczy Wiedeńskiej, przez będzińskich mieszczan jako wyraz dumy i wdzięczności. Restauracja kolumny i przywrócenie jej pamięci społecznej, dokonane zostało ogromnym nakładem pracy inicjatora, który samodzielnie pokonał skomplikowane procedury urzędowe, uzyskał wymagane zezwolenia konserwatorskie, prowadził prace projektowe i nadzorował wykonawstwo, a w końcowej fazie pozyskał skutecznie wsparcie władz samorządowych miasta.
Kolumna stoi na zboczu Góry Zamkowej, od strony Alei Kołłątaja, w sąsiedztwie historycznych dębów – Kazimierza Wielkiego i Hinko Ethiopusa, żywych pomników przyrody, które Towarzystwo zasadziło z inicjatywy Jerzego Sendera dla uczczenia 650-lecia nadania praw miejskich Będzinowi 19 kwietnia 2008 roku. Ojcami chrzestnymi obu królewskich dębów zostali Poseł na Sejm RP Grzegorz Dolniak, Starosta Adam Lazar, Prezydent Radosław Baran oraz Prezes Towarzystwa i Przewodniczący Rady Miejskiej – Waldemar Szydło.

…postać i dzieło Eugeniusza Gawora, wieloletniego Dyrektora Biblioteki

27 października 2006 roku odbyły się uroczystości 60-lecia istnienia Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Będzinie. Z tej okazji dokonano odsłonięcia pamiątkowej tablicy poświęconej wieloletniemu dyrektorowi biblioteki Eugeniuszowi Gaworowi. Widnieją na niej Jego słowa: „Zawsze wyobrażałem sobie raj pod postacią biblioteki”. Fundatorem tablicy, wykonanej przez będzińskiego artystę Romualda Korusa, jest Towarzystwo, które uhonorowało w ten sposób zasługi współzałożyciela i wieloletniego wiceprezesa Towarzystwa. Eugeniusz Gawor nieprzerwanie pełnił funkcje dyrektora biblioteki przez 41 lat, od 1972 roku. To dzięki jego staraniom biblioteka otrzymała w połowie lat 70-tych nowy budynek, który po dziś dzień służy mieszkańcom miasta i powiatu. Uroczystego odsłonięcia tablicy dokonał Wiceprezydent Krzysztof Kempara, prezes Towarzystwa Waldemar Szydło oraz gość honorowy – Helena Gawor.

… ofiary katastrofy lotniczej i postać tragicznie zmarłego będzińskiego posła

24 kwietnia 2010 roku, z inicjatywy Marcina Lazara, Towarzystwo wraz ze stowarzyszeniami Moje Miasto i Nasz Będzin, zasadziło dwa szlachetne buki: – złoty – poświęcony 96. ofiarom lotniczej katastrofy z 10 kwietnia i purpurowy – dla uczczenia pamięci Posła na Sejm RP, członka Towarzystwa, śp. Grzegorza Dolniaka. Ojcami chrzestnymi obu szlachetnych drzew zostali: Waldemar Szydło i ks. dziekan Mieczysław Miarka oraz najbliżsi przyjaciele tragicznie zmarłego posła Dolniaka – Adam Lazar i Radosław Baran, w asyście prezesów stowarzyszeń, fundatorów żywych pomników – Waldemara Szydło, Janusza Piątka i Tomasza Wacławczyka.

… parafian w Chrystusowe kapłaństwo przyobleczonych

29 kwietnia 2018 roku przy kościele p.w. Świętej Trójcy w Będzinie dokonaliśmy odsłonięcia tablicy upamiętniającej duchownych pochodzących z Będzina, którzy rozsławiali dobre imię naszego miasta często daleko poza jego granicami. Prace badawcze i poszukiwania genealogiczne związane z opracowaniem treści tablicy zainicjowane przez Janusza Gęborskiego i Bożenę Westphal trwały ponad rok.

Tablica zawiera (w momencie odsłonięcia) 33 osoby parafian należących do parafii Świętej Trójcy, duchownych, nietuzinkowych ludzi, których biogramy przybliżono podczas uroczystej Mszy Świętej poprzedzającej odsłonięcie tablicy.