Pomniki

Od początku istnienia Towarzystwo za cel nadrzędny postawiło sobie ocalenie od zapomnienia miejsc i ludzi szczególnie znaczących dla historii naszego miasta. Już 8 września 1993 roku, w 54 rocznicę spalenia będzińskiej synagogi, odsłonięto, ufundowany wspólnie ze Światowym Związkiem Żydów Zagłębia, Gminą Żydowską w Katowicach i władzami miasta, obelisk PAMIĘCI ŻYDÓW – OBYWATELI MIASTA BĘDZINA I OKOLICY POMORDOWANYCH PRZEZ HITLEROWCÓW W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ.

POLEGŁYM ZA WOLNĄ POLSKĘ

11 listopada 1995 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika POLEGŁYM ZA WOLNĄ POLSKĘ, poprzedzone mszą świętą za ojczyznę w Kościele Świętej Trójcy. Poświęcenia pomnika dokonał Ordynariusz Diecezji Sosnowieckiej Ksiądz Biskup dr Adam Śmigielski. Pomik ten stanął w miejscu zniszczonej przez okupanta Będzińskiej Nike – pomnika poświęconego żołnierzom zagłębiowskiego 11 Pułku Piechoty poległym w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, ufundowanego przez żołnierzy i oficerów 23 Pułku Artylerii Lekkiej.

Pomnik jest centralnym miejscem uroczystości z okazji świąt państwowych.

W HOŁDZIE KRWI PRZELANEJ ZA OJCZYZNĘ W WOJNACH 1920 I 1939 r.

15 sierpnia 2002 roku Będzin wzbogacił się o nowy obelisk upamiętniający 11 Pułk Piechoty i 23 Pułk Artylerii Lekkiej, które do wybuchu II Wojny Światowej stacjonowały w będzińskich koszarach imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Obelisk ten powstał z inicjatywy i przy ścisłej współpracy ze Związkiem Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. Miejsce to stało się tradycyjnym punktem spotkań społeczeństwa Będzina w Dniu Wojska Polskiego.

KOLUMNA JANA III SOBIESKIEGO

11 listopada 2004 roku przywrócona dawnemu blaskowi i świetności Kolumna Króla Sobieskiego powróciła niemal w to samo miejsce, z którego przez wieki, w majestacie insygnii królewskiej władzy przyglądała się losom Będzina i jego mieszkańców.

Kolumna Sobieskiego, zwana też Figurą Bożej Męki ufundowana została przez będzińskich mieszczan jako wyraz dumy i wdzięczności Narodu za Wiktorię Wiedeńską. Upamiętnia tym samym powitanie w naszym Grodzie Króla Jana III Sobieskiego, który wraz ze swymi oddziałami podążał tędy na odsiecz oblężonemu przez Turków Wiedniowi. Wiktoria Wiedeńska jak pamiętamy z kart historii, to jedno z największych zwycięstw polskiego oręża, które dało kres tureckiej ekspansji i uratowało chrześcijańską Europę, dając Polakom szczególny powód do dumy.
Według historyków Król Jan III Sobieski był w Będzinie 19 lub 20 sierpnia 1683 roku i tu właśnie nastąpiło spotkanie z posłem austryjackim, generałem Caraffą, przynaglającym króla do szybszego marszu pod Wiedeń.

Potwierdzenie bytności Króla znajdujemy również w „Dyariuszu wyjazdu z Krakowa pod Wiedeń Jana III Sobieskiego roku 1683” spisanego przez jenerała Kąckiego. W pierwszych jego zdaniach, pod datą 15 sierpnia tegoż roku, wymienione są miasta, przez które Król zamierzał przejechać a wśród nich jest także nasz Będzin. Z tego samego źródła dowiadujemy się, że Królowi towarzyszyli w tej podróży żona Maria Kazimiera i syn Jakub. Również królewicz Jakub w prowadzonym przez siebie diariuszu umieścił zapiski potwierdzające przemarsz orszaku królewskiego przez nasz Gród.

Niestety historycy nie znaleźli jak dotąd dowodów, które mogłyby potwierdzić przekazywaną, od pokoleń wieść, że to właśnie w miejscu ustawienia kolumny Król pożegnał się ze swoją ukochaną żoną Marysieńką – chyba jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by tę sympatyczną legendę przekazywać następnym pokoleniom.

Różne, na przestrzeni lat, były losy kolumny, przez długi czas stała w opuszczeniu obok placu, który był własnością jednego z obywateli żydowskich. Aby odnowić niszczejącą kolumnę trzeba było zdobyć szturmem ten plac, czego dokonali obywatele będzińscy pod wodzą Jana Gęborskiego i Stanisława Jędryczki – ratując ją od zagłady.

W końcu lat siedemdziesiątych XX wieku, kiedy nastąpiła przebudowa infrastruktury komunikacyjnej miasta, kolumna stanęła budowniczym drogi na przeszkodzie. Na szczęście nie podzieliła losu wielu zabytkowych kamienic przy ulicy Kołłątaja, znajdując schronienie pod murami Kościoła Świętej Trójcy, gdzie popadła jednak w zapomnienie a upływający czas i brak zainteresowania ze strony ówczesnych władz odcisnęły na niej piętno zniszczenia: rozpadło się królewskie jabłko i odpadł wieńczący je krzyż.

Towarzystwo Przyjaciół Będzina od początku swojej działalności dążyło do uratowania kolumny, odnowienia jej i przeniesienia na dawne miejsce. Współpracując m.in. z konserwatorem zabytków opracowaliśmy dokumentację renowacji, wyznaczona została nowa lokalizacja kolumny i podjęto próby pozyskania środków. Koszty tego przedsięwzięcia znacznie przerastające możliwości Towarzystwa spowodowały, że musiało upłynąć wiele lat by kolumna odzyskała wreszcie dawną świetność.

Stało się to dzięki zaangażowaniu i pomocy obecnych Władz miasta, które zabezpieczyły niezbędne środki finansowe na sfinalizowanie tego ważnego dla historii Będzina przedsięwzięcia. Szczególne słowa podziękowania, należą się Panu Radosławowi Baranowi, Prezydentowi Będzina, który inicjatywę Towarzystwa poparł swoim osobistym patronatem i autorytetem piastowanego Urzędu.

Tablice pamiątkowe

Chcąc oddać należny honor i ocalić pamięć wybitnych ludzi, którzy swymi dokonaniami przynieśli sławę i rozgłos naszemu miastu Towarzystwo ufundowało tablice pamiątkowe w miejscach, z którymi byli Oni w sposób szczególny związani.

JAN DORMAN

25 marca 1992 roku w foyer Teatru Dzieci Zagłębia odsłonięta została tablica poświęcona pamięci Jana Dormana, sławnego w świecie reżysera, animatora i menadżera teatru dziecięcego, założyciela i pierwszego dyrektora będzińskiego teatru noszącego dziś Jego imię.

Jan Dorman (1912-1986) artysta plastyk, nauczyciel, aktor, reżyser, twórca oryginalnej metody twórczej w teatrze dla dzieci odwołującej się do folkloru dziecięcego i obyczajów ludowych.

Urodził się w obecnej dzielnicy Sosnowca – Dębowej Górze w 1912 roku. W latach 1928-1933 był słuchaczem Męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Sosnowcu. W 1938 roku rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1945 roku wraz z kierownikiem Referatu Kultury Janiną Kiepura – Osiecką stworzył w Sosnowcu Eksperymentalny Teatr Dziecka. 22 grudnia 1945 roku teatr pod kierownictwem Dormana wystawił przedstawienie „Malowane dzbanki”. W 1950 roku Jan Dorman przeniósł teatr do Będzin, gdzie założył Teatr Dzieci Zagłębia. 22 lipca 1950 roku miała miejsce premiera spektaklu „Awantury z ogniem” Anny Świrszczyńskiej w jego reżyserii. Kolejne autorskie spektakle Dormana stanowiły nieprzerwane pasmo sukcesów będzińskiej sceny. Kształtowały nową wrażliwość dziecka na teatr lalkowy i pobudzały wyobraźnię widza. Jan Dorman odszedł na emeryturę w 1978 roku. Zmarł w kwietniu 1986 roku. Za swoją pracę artystyczną i społeczną był wielokrotnie nagradzany i odznaczany, a przez Radę Miasta Będzina został wpisany do Księgi Ludzi Zasłużonych dla miasta Będzina.

W marcu 1996 roku w dziesiątą rocznicę śmierci artysty, w roku Jubileuszu 50-lecia teatru, Teatr Dzieci Zagłębia otrzymał imię swojego twórcy Jana Dormana.

Ksiądz Prałat
MIECZYSŁAW ZAWADZKI

SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA

8 września 1993 – w 54 rocznicę spalenia synagogi będzińskiej, pierwszego dla Zagłębia sygnału nadchodzącej zagłady, holocaustu Towarzystwo Przyjaciół Będzina przy udziale przedstawicieli Światowego Związku Żydów Zagłębia i Gminy Żydowskiej w Katowicach oraz władz miejskich przekazuje obelisk pamiątkowy w miejscu spalonej synagogi.

W tym samym dniu została odsłonięta na zachodniej ścianie kościoła, pamiątkowa tablica poświęcona ks. Mieczysławowi Zawadzkiemu – Sprawiedliwemu wśród Narodów Świata.

Ksiądz Prałat Mieczysław Zawadzki (1894-1975), kanonik honorowy Kapituły Częstochowskiej.

W latach 1937-1970 proboszcz parafii Świętej Trójcy w Będzinie. Wybitny kapłan i duszpasterz wielu pokoleń będzinian. Wsławił się uratowaniem życia wielu będzińskim Żydom. 8 września 1939 roku, gdy Niemcy otoczywszy teren podpalili będzińską synagogę Ks. M. Zawadzki otworzył bramy kościelne stwarzając Żydom możliwość ucieczki na Górę Zamkową, na której znaleźli schronienie.

Za ten czyn ks. Mieczysław Zawadzki został odznaczony medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata

Tytuł ten przyznaje Rada Instytutu Pamięci Narodowej Yad Vashem osobom narodowości nieżydowskiej, które w czasie Holocaustu ratowały Żydów od zagłady. Wyróżnionych zostało już ponad 20 tys. osób z ok. 30 państw, najliczniejszą grupę stanowią Polacy 5 941 osób (stan na 1 stycznia 2006) w tym troje będzinian: Wanda Jędryczek, Ks. Mieczysław Zawadzki i dr Tadeusz Kosibowicz.

Kardynał JEAN MARIE LUSTIGER

26 października 1997 roku, na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Będzina, Rada Miejska po raz pierwszy w historii miasta nadała tytuł HONOROWEGO OBYWATELA MIASTA BĘDZINA. Tytuł ten otrzymał JEAN MARIE LUSTIGER Kardynał, Arcybiskup Paryża, potomek żydowskiej rodziny z Będzina, najwyższy dostojnik Kościoła Rzymsko – Katolickiego w historii Zagłębia Dąbrowskiego. W tym samym dniu Kardynał przyjął tytuł Honorowego Członka Towarzystwa Przyjaciół Będzina oraz odsłonił, ufundowaną przez Towarzystwo tablicę pamiątkową na domu rodzinnym przy ul. Kołłątaja, w którym mieszkali Jego rodzice.

W uroczystości tej licznie uczestniczyło duchowieństwo Diecezji Sosnowieckiej z Ordynariuszem Księdzem Biskupem dr. Adamem Śmigielskim, księża Dekanatu Będzińskiego z Dziekanem Księdzem Kanonikiem Mieczysławem Miarką oraz władze miasta.

Kardynał Jean – Marie Lustiger – arcybiskup Paryża

Urodził się 17 września 1926 roku w XII dzielnicy Paryża jako syn Karola i Gizeli. Korzenie jego rodu tkwią w Będzinie, gdzie mieszkali jego dziadkowie. Dziadek ze strony ojca był piekarzem i mieszkał przy ul. Kołłątaja 34, z kolei ojciec matki był będzińskim rabinem. W Paryżu kończył szkołę podstawową. Do gimnazjum uczęszczał w Orleanie, gdzie rodzice wyjechali z początkiem wojny. W 1940 roku za zgodą rodziców przyjął chrzest. W trakcie wojny stracił w Oświęcimiu matkę. Sam z ojcem pracował w wolnej strefie. Po wojnie Jan – Marie Lustiger studiował literaturę, filozofię i teologię na Sorbonie. W 1954 roku przyjął święcenia kapłańskie. Przez kolejne 10 lat był proboszczem parafii Sainte Jeanne de Chantal. W 1979 roku został biskupem Orleanu, a dwa lata później arcybiskupem Paryża. W 1983 roku Papież Jan Paweł II nadał mu godność kardynała. W 1992 roku kardynał Lustiger przyjeżdża do Będzina jest to jego pierwsza nieoficjalna wizyta w mieście przodków. Rok później miała miejsce kolejna wizyta, tym razem oficjalna. Wraz z arcybiskupem Paryża przyjechała do Będzina grupa Izraelczyków. Kardynał uczestniczył wtedy w obchodach 50. rocznicy likwidacji getta będzińskiego. Dokonał odsłonięcia obelisku w miejscu spalonej synagogi oraz tablicy poświęconej księdzu Mieczysławowi Zawadzkiemu.

24 marca 1997 roku na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Będzina Rada Miejska w Będzinie nadała arcybiskupowi Paryża kardynałowi Jena – Marie Lustigerowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta.

EUGENIUSZ GAWOR

27 października odbyły się uroczystości 60 lecia Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Będzinie. Z tej okazji dokonano odsłonięcia pamiątkowej tablicy poświęconej wieloletniemu dyrektorowi biblioteki mgr Eugeniuszowi Gaworowi. Fundatorem tablicy jest Towarzystwo Przyjaciół Będzina, które uhonorowało w ten sposób zasługi E. Gawora jako współzałożyciela i wieloletniego wiceprezesa Towarzystwa. Uroczystego odsłonięcia tablicy dokonał Wiceprezydent Miasta Krzysztof Kempara, prezes TPB Waldemar Szydło oraz gość honorowy – Helena Gawor.

Eugeniusz Gawor (1930-1999) działacz społeczny i kulturalny, wieloletni dyrektor Biblioteki Publicznej w Będzinie.

Urodził się 29 marca 1930 r. w Będzinie. Absolwent I LO im. M. Kopernika naukę kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na Wydziale Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. W tym okresie poznał przyszłą żonę Helenę Turską. Po ukończeniu studiów powrócił do Będzina. W latach 1957- 1970 kierował Referatem Kultury w Urzędzie Miejskim. Z jego inicjatywy rozpoczęto organizowanie Dni Zagłębia Dąbrowskiego. W roku 1972 został dyrektorem Miejskiej Biblioteki Publicznej, którą kierował przez 41 lat tworząc w niej atmosferę otwartości i przychylności dla problemów kultury i spraw społecznych. Dzięki jego usilnym staraniom biblioteka otrzymała w 1976 nowy budynek, który służy do dziś mieszkańcom miasta.

Eugeniusz Gawor był współzałożycielem i wieloletnim wiceprezesem powstałego w 1990 Towarzystwa Przyjaciół Będzina. To między innymi z jego inicjatywy Towarzystwo nawiązało kontakt ze Światowym Związkiem Żydów Zagłębia. W znacznym stopniu przyczynił się także do upamiętniania martyrologii będzińskich Żydów. Za swe szczególne zasługi dla miasta i regionu został uhonorowany licznymi odznaczeniami i wyróżnieniami m.in.: Brązowym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem Zasługi (dwukrotnie), Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego, Zasłużony Działacz Kultury, Zasłużony dla Obrony Cywilnej.

Zmarł po ciężkiej chorobie 13 stycznia 1999 roku.